پیشرفتهای فناورانه با شتابی بی‌سابقه، تمامی جنبه‌های زندگی انسان، و به طور خاص دنیای هنر را دگرگون کرده‌اند. امروزه، تاثیر فناوری بر هنر صرفاً به ابزارهای نوین محدود نشده و شیوه‌های آفرینش، تجربه و درک اثر هنری را عمیقاً متحول ساخته است.
به گزارش معروف نیوز به نقل از پرداد خبر، این مقاله به تشریح و بررسی چگونگی نفوذ و تاثیر فناوری بر هنر معاصر، با تمرکز ویژه بر پدیده‌هایی چون واقعیت مجازی (VR) و هوش مصنوعی (AI)، می‌پردازد و چشم‌انداز پیش روی خلاقیت و بیان هنری را در این دوران نوین دیجیتال و فناورانه مورد کاوش و تحلیل قرار می‌دهد.
در سراسر تاریخ بشریت، هنر و فناوری همواره در یک رابطه پویا، پیچیده و تأثیرگذار بر یکدیگر بوده‌اند و از یکدیگر الهام گرفته‌اند. از ابداع رنگدانه‌های جدید و پایدار در دوران باستان که به هنرمندان نقاش امکانات بیانی و ماندگاری تازه‌ای بخشید تا اختراع و گسترش صنعت چاپ که به تکثیر و توزیع آثار ادبی و هنری کمک شایانی کرد و سپس ظهور و تکامل عکاسی و سینما که مرزهای هنر بصری و روایی را به کلی دگرگون ساختند، فناوری همواره به عنوان یک نیروی محرکه و کاتالیزوری قدرتمند برای نوآوری، تحول و گسترش در عرصه هنر عمل کرده است. اما در دهه‌های اخیر، و به ویژه با ورود به هزاره سوم و آغاز قرن بیست و یکم، پیشرفتهای خیره‌کننده، شگفت‌انگیز و گاه باورنکردنی در عرصه فناوری دیجیتال، اینترنت پرسرعت، شبکه‌های اجتماعی فراگیر، واقعیت مجازی (VR)، واقعیت افزوده (AR) و به خصوص هوش مصنوعی (AI)، موجی از تحولات بنیادین، عمیق و چندوجهی را در دنیای هنر و فرهنگ به راه انداخته است. تاثیر فناوری بر هنر امروزی دیگر تنها به فراهم آوردن و معرفی ابزارهای جدید، کارآمدتر یا سریع‌تر برای هنرمندان و خالقان آثار هنری خلاصه و محدود نمی‌شود؛ بلکه در حال دگرگون ساختن، بازتعریف و حتی به چالش کشیدن مفاهیم بنیادینی چون خلاقیت، نوآوری، اصالت اثر هنری، نقش و جایگاه هنرمند، تجربه مخاطب و حتی خود چیستی و ماهیت هنر است. هنرمندان معاصر با بهره‌گیری هوشمندانه و خلاقانه از پتانسیل‌های شگفت‌انگیز و بی‌کران این فناوری‌های نوین، در حال کاوش، تجربه و آزمون در سرزمین‌های ناشناخته و بکری از بیان هنری هستند و آثاری را خلق و ارائه می‌کنند که تا چندی پیش تنها در قلمرو خیال، رویا و داستان‌های علمی-تخیلی قابل تصور و پیگیری بود. این مقاله بر آن است تا با نگاهی جامع، تحلیلی و در عین حال به زبانی ساده و قابل فهم، مهم‌ترین و کلیدی‌ترین جنبه‌های این تاثیر فناوری بر هنر را مورد بررسی و واکاوی قرار داده و به این پرسش اساسی و مهم پاسخ دهد که آینده خلاقیت، نوآوری و بیان هنری در پرتو این پیشرفتهای شگرف و پرشتاب فناورانه به کدام سمت و سو در حرکت و تکامل است.
فناوری و دگرگونی ابزارهای آفرینش هنری: بررسی ابعاد تاثیر فناوری بر هنر
نخستین، ملموس‌ترین و شاید بارزترین نمود تاثیر فناوری بر هنر، در ایجاد، گسترش و تحول بنیادین ابزارها، مواد و تکنیک‌هایی است که هنرمندان برای ایده‌پردازی، طراحی، خلق، ویرایش و ارائه آثار هنری خود به کار می‌گیرند.
۱. هنر دیجیتال: گستره‌ای بی‌کران برای تجلی خلاقیت و نوآوری‌های بصری
نقاشی، طراحی و تصویرسازی دیجیتال (Digital Painting, Drawing, and Illustration): با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای تخصصی و پیشرفتهای مانند Adobe Photoshop، Illustrator، Procreate، یا Corel Painter و با استفاده از ابزارهای سخت‌افزاری نوین و بسیار دقیقی نظیر تبلت‌های گرافیکی حساس به فشار و زاویه قلم (مانند محصولات شرکت وکوم یا آیپد پرو)، هنرمندان قادرند بدون نیاز به مواد و ابزار فیزیکی و سنتی مانند بوم، رنگ، قلم‌مو و حلال‌های شیمیایی، آثاری با جزئیات خیره‌کننده، رنگ‌های بی‌نهایت متنوع و غنی، و پیچیدگی‌های بصری و مفهومی شگفت‌انگیز و بدیع خلق کنند. امکانات بسیار گسترده و انعطاف‌پذیر ویرایش، قابلیت بازگشت به مراحل پیشین کار بدون از دست دادن یا تخریب بخش‌های دیگر، و دسترسی به طیف وسیع و تقریباً نامحدودی از قلم‌موها، براش‌ها، بافت‌ها، فیلترها و افکت‌های دیجیتال، از جمله مزایای عمده و انکارناپذیر این شیوه نوین از آفرینش هنری به شمار می‌رود که تاثیر فناوری بر هنر را به خوبی نشان می‌دهد.
۲. عکاسی و فیلم‌سازی در دوران دیجیتال: دموکراتیزه شدن هنر و افق‌های نوین در بیان تصویری
فراگیری و گسترش روزافزون دوربین‌های دیجیتال و تلفن‌های هوشمند مجهز به دوربین‌های باکیفیت: امروزه تقریباً هر فردی در هر کجای جهان که یک تلفن هوشمند در اختیار داشته باشد، به یک دوربین عکاسی و فیلم‌برداری با کیفیت قابل قبول و حتی گاه بسیار بالا دسترسی دارد. این امر منجر به دموکراتیزه شدن بی‌سابقه و شگفت‌انگیز هنر عکاسی و فیلم‌سازی شده و تعداد افرادی را که به تولید، ویرایش، پردازش و اشتراک‌گذاری محتوای بصری و ویدیویی در پلتفرم‌های مختلف می‌پردازند، به طور چشمگیر، تصاعدی و غیرقابل باوری افزایش داده است.
۳. هنر تعاملی و چیدمان‌های (اینستالیشن‌های) هنری دیجیتال: نقش‌آفرینی فعال مخاطب در فرآیند آفرینش معنا
فناوری‌های نوین دیجیتال و تعاملی به هنرمندان این امکان و قدرت را داده‌اند تا آثاری را خلق و ارائه کنند که با مخاطب و بازدیدکننده به صورت پویا، آنی، هوشمند و دوسویه تعامل و ارتباط برقرار می‌کنند. چیدمان‌های دیجیتال (Digital Installations) اغلب با بهره‌گیری هوشمندانه، خلاقانه و هدفمند از سنسورهای مختلف و متنوع (مانند سنسورهای حرکتی، صوتی، لمسی، مادون قرمز یا حتی تشخیص چهره و احساسات)، پروجکشن‌های ویدیویی بسیار دقیق، هنرمندانه و گاه شگفت‌انگیز بر روی سطوح مختلف، نامتعارف و سه‌بعدی (تکنیک پیشرفته Video Mapping)، نمایشگرهای لمسی، تعاملی و چندوجهی، و همچنین استفاده از الگوریتم‌های پیچیده، کدنویسی خلاقانه (Creative Coding) و سیستم‌های هوشمند، تجربه‌ای فراگیر، چندوجهی، چندحسی و به یادماندنی برای مخاطب ایجاد می‌کنند. در اینگونه آثار هنری نوین و پیشرو، مخاطب دیگر تنها یک مشاهده‌گر صرف، منفعل، ایستا و بیرونی نیست، بلکه به عنصری فعال، پویا، تأثیرگذار، مشارکت‌جو و حتی بخشی جدایی‌ناپذیر و تعیین‌کننده از فرآیند خلق معنا، شکل‌گیری تجربه، تکامل اثر و تکمیل چرخه آفرینش هنری تبدیل می‌شود. این یکی از جذاب‌ترین، پویاترین، چالش‌برانگیزترین و آینده‌دارترین جنبه‌های تاثیر فناوری بر هنر معاصر و هنر آینده به شمار می‌رود.
واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR) و ابعاد نوین تاثیر فناوری بر هنر از طریق تجربه فراگیر
فناوری‌های نوظهور و بسیار هیجان‌انگیز واقعیت مجازی (Virtual Reality یا VR) و واقعیت افزوده (Augmented Reality یا AR)، مرزهای سنتی، فیزیکی و شناخته‌شده تجربه هنری را به طور کامل در هم شکسته‌اند و تاثیر فناوری بر هنر را به سطحی کاملاً جدید، بی‌سابقه، فراگیر و شگفت‌انگیز ارتقا داده‌اند.
۱. آفرینش جهان‌ها، فضاها و محیط‌های هنری فراگیر، سه‌بعدی، تعاملی و خیال‌انگیز در بستر پیشرفته واقعیت مجازی (VR)
با استفاده از هدست‌های پیشرفته و روزبه‌روز در حال تکامل واقعیت مجازی، هنرمندان و خالقان آثار هنری قادرند مخاطبان و بازدیدکنندگان خود را به درون دنیاها، فضاها، محیط‌ها و حتی روایت‌های سه‌بعدی کاملاً جدید، بدیع، خیال‌انگیز، سوررئال و حتی گاه غیرممکن در دنیای واقعی ببرند؛ فضاهایی که در آن‌ها مخاطب می‌تواند آزادانه، بدون محدودیت و با حسی نزدیک به واقعیت حرکت کند، با اشیاء، عناصر، شخصیت‌ها و اجزای مختلف محیط تعامل و ارتباط برقرار نماید، از زوایای گوناگون، نامحدود و حتی غیرمتعارف به اثر هنری، مجسمه یا چیدمان بنگرد و آن را به شیوه‌ای کاملاً شخصی، بی‌واسطه، مستقیم، عمیقاً درونی و چندحسی تجربه کند. تصور کنید که بتوانید در میان یک منظره نقاشی شده توسط یکی از استادان امپرسیونیسم قدم بزنید و تغییرات نور و رنگ را احساس کنید، در یک مجسمه انتزاعی و پیچیده کاوش نمایید و ساختار درونی آن را ببینید، یا در یک داستان تعاملی و چندشاخه هنری نقش‌آفرینی کنید و سرنوشت آن را تغییر دهید! این پتانسیل بی‌نظیر، شگفت‌انگیز و تقریباً نامحدود تاثیر فناوری بر هنر است که تجربه‌ای فراتر از حواس پنج‌گانه و ادراک معمول ما از واقعیت را ممکن و در دسترس می‌سازد.
هوش مصنوعی (AI) و آینده هنر: ارزیابی تاثیر فناوری بر جوهر خلاقیت و نقش هنرمند انسانی
ورود و نفوذ فزاینده هوش مصنوعی (Artificial Intelligence یا AI) به عرصه آفرینش، تحلیل و حتی بازار هنر، یکی از بحث‌برانگیزترین، چالش‌برانگیزترین، مناقشه‌آمیزترین و در عین حال هیجان‌انگیزترین، آینده‌نگرانه‌ترین و کنجکاوی‌برانگیزترین جنبه‌های تاثیر فناوری بر هنر در دوران معاصر و سال‌های پیش رو است که پرسش‌های بنیادین، عمیق و جدیدی را در مورد ماهیت و تعریف خلاقیت، نقش و جایگاه هنرمند انسانی، و آینده خود هنر مطرح و برجسته می‌کند.
۱. هوش مصنوعی به مثابه یک ابزار نوین، خلاق، قدرتمند و الهام‌بخش در خدمت هنرمند و فرآیند آفرینش هنری
الگوریتم‌های پیشرفته، پیچیده و روزبه‌روز در حال تکامل هوش مصنوعی، به خصوص مدل‌های یادگیری عمیق (Deep Learning)، شبکه‌های مولد تخاصمی (Generative Adversarial Networks – GANs) و مدل‌های زبانی بزرگ، پیشرفته و چندوجهی (Large Language Models – LLMs)، امروزه قادر به تولید، خلق و ارائه تصاویر، نقاشی‌ها، طراحی‌ها، قطعات موسیقی در سبک‌های مختلف، اشعار، داستان‌های کوتاه و بلند، و حتی فیلمنامه‌های کامل و قابل اجرا بر اساس دستورات متنی، صوتی یا تصویری (Prompts) یا با یادگیری و تحلیل الگوها، سبک‌ها، فرم‌ها و ساختارهای موجود در مجموعه داده‌های عظیم، گسترده و متنوع هنری و فرهنگی هستند. هنرمندان انسانی می‌توانند از این ابزارهای نوین، قدرتمند و شگفت‌انگیز به عنوان یک همکار خلاق و خستگی‌ناپذیر، یک منبع الهام بی‌پایان و غیرمنتظره، یا ابزاری کارآمد برای تسریع، تسهیل و بهینه‌سازی فرآیند پیچیده و گاه زمان‌بر ایده‌پردازی، طراحی اولیه، اجرا و حتی پس‌تولید آثار هنری خود استفاده کنند و به نتایجی دست یابند که پیش از این شاید برایشان مقدور نبوده است. این جنبه از تاثیر فناوری بر هنر بسیار امیدوارکننده است.
اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و پیامدهای تحول بنیادین در عرضه، توزیع، دسترسی و دریافت هنر با توجه به تاثیر فناوری
اینترنت و پلتفرم‌های گوناگون و متنوع اجتماعی، ساختارها، روابط، مناسبات و حتی سلسله مراتب سنتی، تثبیت‌شده و گاه انحصاری و محدودکننده دنیای هنر و بازار آن را به شدت، به طور بنیادین و به شکلی برگشت‌ناپذیر متحول، دموکراتیزه و جهانی کرده‌اند و تاثیر فناوری بر هنر را در زمینه دسترسی همگانی، ارتباطات دوسویه، شبکه‌سازی و بازار هنر به شکلی بی‌سابقه، گسترده و فراگیر نمایان ساخته‌اند.
نتیجه‌گیری: فناوری، نیروی محرکه برای گشودن افق‌های نوین، بی‌کران و شگفت‌انگیز در خلاقیت و بیان هنری انسان
تاثیر فناوری بر هنر یک فرآیند پویا، چندوجهی، پیچیده، چالش‌برانگیز و همواره در حال تحول، تکامل و بازتعریف است که دنیای کهن، پر رمز و راز و سرشار از زیبایی هنر را با چالش‌ها، فرصت‌ها، امکانات، ابزارها، مفاهیم و پرسش‌های جدید، بی‌سابقه، گاه شگفت‌انگیز و حتی گاه نگران‌کننده‌ای روبرو ساخته و خواهد ساخت. از بوم‌های نقاشی دیجیتال با پالت‌های رنگی بی‌نهایت متنوع و غنی و مجسمه‌های سه‌بعدی بسیار دقیق و پیچیده خلق‌شده در فضای مجازی و قابل چاپ با پرینترهای سه‌بعدی گرفته تا دنیاهای فراگیر، تعاملی، چندحسی و خیال‌انگیز واقعیت مجازی و همچنین آثار هنری منحصربه‌فرد، بدیع و گاه حیرت‌انگیزی که با همکاری یا حتی به طور مستقل توسط خود الگوریتم‌های هوش مصنوعی تولید و ارائه می‌شوند، فناوری افق‌های بی‌کران، ناشناخته، بسیار هیجان‌انگیز و تقریباً نامحدودی را به روی خلاقیت، نوآوری، تجربه و بیان هنری انسان معاصر گشوده است. مهم و حیاتی این است که ما به عنوان هنرمندان، خالقان آثار، مخاطبان، منتقدان، پژوهشگران، کیوریتورها، مدیران فرهنگی و سیاست‌گذاران هنری، با نگاهی آگاهانه، هوشمندانه، نقادانه، مسئولانه، آینده‌نگر و در عین حال پذیرا، گشوده و کنجکاو، با این تحولات شگرف، پرشتاب و اجتناب‌ناپذیر روبرو شویم، از پتانسیل‌های مثبت، سازنده، بی‌نظیر و بی‌شمار آن برای ارتقای سطح کمی و کیفی هنر، فرهنگ، آموزش و کیفیت زندگی انسان بهره ببریم و در عین حال، به چالش‌ها، نگرانی‌ها، پیامدها، خطرات بالقوه و ملاحظات اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و انسانی آن نیز با دقت، حساسیت، ژرف‌اندیشی و آینده‌نگری توجه ویژه، جدی و مستمر داشته باشیم. آینده هنر، بدون هیچ شک، تردید و گمانی با آینده فناوری و تحولات آن گره خورده است و این همزیستی، هم‌افزایی، تعامل و حتی گاه تضاد و چالش پویا و خلاقانه می‌تواند و باید به خلق شگفت‌انگیزترین، انسانی‌ترین، معنادارترین، تأثیرگذارترین و ماندگارترین آثار در تاریخ پرفراز و نشیب و سرشار از شگفتی هنر و تمدن بشری منجر شود.
سوالات متداول (FAQ) در مورد تاثیر فناوری بر هنر
۱. آیا آثار هنری که با بهره‌گیری از ابزارهای دیجیتال و نرم‌افزارهای پیشرفته کامپیوتری خلق و تولید می‌شوند، می‌توانند به همان اندازه آثار هنری سنتی که با استفاده از دست هنرمند و مواد و مصالح فیزیکی و کلاسیک ساخته و پرداخته شده‌اند، دارای ارزش هنری، اصالت ذاتی، عمق مفهومی و تأثیرگذاری عاطفی باشند؟
ارزش هنری، اصالت و عمق مفهومی یک اثر، بیش از آنکه به طور مستقیم و انحصاری به ابزار، مواد و مصالح مورد استفاده در فرآیند خلق و تولید آن وابسته باشد، به عواملی چون ایده اولیه و بنیادین، خلاقیت و نوآوری نهفته در آن، مهارت، تسلط و چیره‌دستی هنرمند در اجرای دقیق و هنرمندانه ایده، نوآوری و بداعت فرمی، ساختاری و مفهومی، و همچنین قدرت و ظرفیت آن اثر در برقراری ارتباط عمیق، چندلایه و تأثیرگذاری عاطفی، فکری، حسی و فرهنگی بر مخاطب و جامعه بستگی دارد. هنر دیجیتال نیز، همانند تمامی اشکال و گونه‌های هنری سنتی و کلاسیک، می‌تواند و باید حامل و بازتاب‌دهنده پیام‌های عمیق، پیچیده و انسانی، زیبایی‌شناسی منحصربه‌فرد، بدیع و تأثیرگذار، و همچنین نوآوری‌های فرمی، ساختاری و مفهومی قابل توجه و جریان‌ساز باشد. بسیاری از هنرمندان برجسته و پیشرو دیجیتال، علاوه بر تسلط کامل و همه‌جانبه بر ابزارها و نرم‌افزارهای فناورانه، از دانش، بینش، مهارت‌ها و تجربیات هنری گسترده، عمیق و ریشه‌داری نیز در زمینه‌های مختلف هنرهای تجسمی، مفهومی و حتی نمایشی برخوردارند. اگرچه بحث و گفتگو در مورد مفهوم “اصالت”، “یکتایی” و “دست هنرمند” در آثاری که به راحتی، با سرعت و به تعداد تقریباً نامحدود قابل تکثیر، کپی‌برداری و توزیع دیجیتال هستند، همواره یکی از چالش‌های مهم و اساسی این حوزه بوده و هست (که البته فناوری‌های نوینی مانند توکن‌های غیرقابل تعویض یا NFT سعی در ارائه راهکارهایی برای چالش مالکیت، اصالت و کمیابی در این عرصه دارند)، اما نمی‌توان و نباید ارزش هنری ذاتی، پتانسیل خلاقانه و ظرفیت بیانی آثار دیجیتال باکیفیت، اصیل و نوآورانه را تنها به دلیل استفاده از ابزار، مدیوم یا بستر متفاوت، کمتر، بی‌اهمیت‌تر یا سطحی‌تر از هنر سنتی و کلاسیک دانست. در واقع، تاثیر فناوری بر هنر باعث شده تا مرزهای سنتی و گاه بسیار سفت و سخت بین این دو حوزه روز به روز کمرنگ‌تر، سیال‌تر، نفوذپذیرتر و حتی گاه درهم‌تنیده‌تر شود و شاهد ظهور و گسترش روزافزون آثار ترکیبی، بین‌رشته‌ای، چندرسانه‌ای و بسیار نوآورانه‌ای باشیم که از تمامی امکانات و ظرفیت‌های هر دو جهان بهره می‌برند.
منبع: پرداد خبر
